News Sau khi ta chết, crypto của ta ra sao?

Sau khi bạn qua đời, nếu không có sự chuẩn bị trước về người thừa kế, toàn bộ tài sản crypto bạn dày công tích lũy sẽ trở nên vô nghĩa.

Thử hình dung nếu ngay lúc này, ta không còn trên đời, số crypto ta vất vả tích lũy suốt thời gian qua sẽ ra sao, hoặc sẽ rơi vào tay ai? Theo một khảo sát nhỏ của tài khoản Twitter DegenSpartan, hơn 71% chủ sở hữu crypto chưa hề lập kế hoạch để lại tài sản của mình cho bất cứ ai khác.

Coin98 Insights tổng hợp quan điểm kèm giải pháp từ những cây viết crypto IgnasDefi, trang tin CoinDesk và hãng tư vấn tài chính Kiplinger về chủ đề crypto của chúng ta sao sau khi ta qua đời, và ta cần làm gì để chuẩn bị?

Ngoài phạm vi bài viết này, ví Coin98 cũng là một lựa chọn tốt khi bạn không lưu trữ crypto ở trên sàn.

Lập kế hoạch từ khi ta còn sống​

Không ai thích nghĩ đến chữ “R.I.P” (yên nghỉ) khi còn sống, nhưng cũng như mọi việc khác ở đời, lập kế hoạch cho tài sản crypto của bạn là việc quan trọng cần làm.
Cụ thể, bạn cần lập kế hoạch lập danh sách người thân được nhận crypto của bạn. Nếu không, như bạn hẳn đã biết rõ, crypto của bạn có thể mất mãi mãi, bị khóa cứng trong ví (wallet) hoặc sàn giao dịch mà không ai ngoài bạn (lúc này đã không còn trên đời) có thể truy cập.
Và đó là sự lãng phí rất không hề nhẹ.
Tùy vào nơi bạn cất trữ crypto, kế hoạch để người thân bạn thu hồi tài sản có thể hơi khác nhau chút:

• Các sàn giao dịch tập trung
• Ví nóng/ví lạnh với seed phrase đi kèm
• Ví đa chữ ký (multi-sig)

Plan A: Đối với sàn giao dịch tập trung​

DegenSpartan đã thử hỏi bộ phận pháp chế của Binance, thì câu trả lời là "bạn cần lập di chúc".

Nếu không có di chúc, người thân của bạn sẽ cần một trong hai loại giấy là thư ủy quyền (Letter of Administration) hoặc Giấy chứng nhận quản lý tài sản (Grant of Probate). Tất cả đều phải bằng tiếng Anh. Trong trường hợp tại Việt Nam, đương nhiên bạn cần công chứng bản dịch tiếng Anh nếu văn bản gốc là tiếng Việt.

Sàn Bitstamp cũng tương tự. Tốt nhất bạn nên hỏi thẳng sàn giao dịch bơi bạn đang cất crypto về những tài liệu pháp lý họ cần cho mục đích này. DegenSpartan nhận định nhiều sàn nhỏ thường chưa tính đến yếu tố pháp lý này, nên bạn vẫn nên chọn những sàn to nhất và uy tín nhất.

Đi kèm là kế hoạch để lại thông tin đăng nhập tài khoản cho người thân của bạn.

Và người viết khuyên dùng những phần mềm quản lý mật khẩu như LastPass, với tính năng cho phép truy cập khẩn cấp (Emergency) tất cả mật khẩu lưu trong đó, cùng lời nhắn được gửi tự động tới những contact được chỉ định từ trước trong trường hợp bạn không sử dụng tài khoản trong một khoảng thời gian nhất định.

Và do đa số sàn bây giờ được bảo mật bởi 2FA, nên việc cầm trực tiếp điện thoại của bạn cũng cần thiết. Nên bạn cần thêm một bước là để lại mật khẩu đăng nhập điện thoại cho người thân của mình.

Đương nhiên, cần nhớ những app lưu trữ mật khẩu không phải nơi để bạn lưu private key. Private keys cần để chỗ khác.

Plan B: Trong trường hợp bạn nắm Private Keys.​

Vì bạn không bao giờ chia sẻ private keys, vậy làm sao đảm bảo tài sản crypto của bạn rơi vào đúng người sau khi bạn qua đời?

Giải pháp khả thi là dùng nhiều ví lạnh rồi tự tạo ra những cách thức an toàn để chia sẻ mật khẩu, để người thân của bạn mở được những thiết bị này sau khi bạn qua đời.

Một giải pháp khác là Shamir backup của Trezor. Về cơ bản nó là một ví multi-sig cho phép bạn tạo (generate) nhiều “unique recovery shares” (cắt mật khẩu thành nhiều phần, rồi chia nó cho nhiều người nắm), cùng một ngưỡng (threshold) nào đó, chẳng hạn 2/3, như ảnh minh họa bên dưới:

Ví đa chữ ký (multi-sig) cũng đa vấn đề​

Nhưng cũng có đa giải pháp.

Vitalik Buterin, nhà sáng lập của Ethereum, vừa chia sẻ trên Reddit về cách anh cất giữ crypto. Cụ thể, anh dùng kết hợp cả ví multi-sig lẫn ví social recovery (một giải pháp do chính anh khởi xướng để khắc phục rủi ro không thể mở ví chỉ vì quên seed phrase) như sau:

• Ví Multisig: Ví multi-sig yêu cầu nhiều private key để cấp phép cho một giao dịch, tăng cường lớp bảo vệ chống lại ăn cắp, hacking, hoặc chả may chủ nhân mất/quên một private key duy nhất.
• Ví Social Recovery: Về cơ bản cũng có cơ chế giống multi-sig, nhưng thay vì cần nhiều private keys, thì chỉ cần một key đơn duy nhất để thực hiện giao dịch.

Cốt lõi của ví Social Recovery là nếu key duy nhất này bị mất/quên, một nhóm key khác nằm trong tay một nhóm người khác (thường là người thân quen, được Vitalik gọi là “guardians”) có thể dùng để mở ví và thực hiện nhận/chuyển crypto.

Hai câu hỏi then chốt khi dùng kết hợp ví multi-sig lẫn social recovery là:
1/ Bạn chọn ai làm guardians. 2/ Bạn chỉ dẫn họ những thông tin gì?
Bạn nên chọn guardians không nói chuyện với nhau thường xuyên, nếu họ không quen biết gì nhau thì càng tốt. Điều này giúp giảm thiểu tối đa mọi loại rủi ro. Đừng chọn hai guardian sống trong cùng thành phố, thậm chí cũng không nên sống trong cùng quốc gia. Cũng không nên chọn hai guardian dùng wallet giống nhau, và họ nên dùng hệ điều hành khác nhau.
Cuối cùng, họ không nên biết về nhân dạng người kia để tránh nguy cơ bắt tay thông đồng.
Vitalik Buterin

Dạy người thân bạn kiến thức crypto​

Ngay cả khi nắm trong tay quyền truy cập wallet của bạn, người thân của bạn trong đa số trường hợp vẫn cần biết thêm những thông tin sau:

• Nơi bạn cất trữ crypto
• Cách sử dụng wallet nóng/lạnh
• Cách rút (withdraw) token từ các sàn phi tập trung, cách unstake…
• Cha/mẹ bạn có biết dùng hoặc biết về crypto không?

Nếu không được bạn “cầm tay chỉ việc” những kiến thức này, trong khi lại có quyền truy cập ví của bạn, chắc chắn họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình sử dụng ví/sàn, rồi lại làm mồi ngon cho đám lừa đảo trên mạng.

Đó là lý do tại sao việc sử dụng một app DeFi có giao diện thân thiện dễ dùng cùng hướng dẫn rõ ràng chi tiết là rất cần thiết. Thử hình dung một người chưa từng dùng crypto mò mẫm trên sàn DEX Curve Finance mà xem? 100% ác mộng!

Ý tưởng kinh doanh tiềm năng​

Bạn có thể thiết lập một smart contract (hợp đồng thông minh) để chuyển tài sản của mình tới một ví khác, nếu bạn không tương tác với tài khoản sau một quãng thời gian nhất định. Đây có thể xem như một giải pháp khẩn cấp cho DeFi, đồng thời tăng cường thêm một lớp bảo mật cho crypto của bạn.

Hiện đã có vài nền tảng cho phép bạn làm thế rồi, ví dụ:

Vault12 Inheritance - Là nền tảng Web3 chuyên dùng để bạn thiết lập “di chúc thừa hưởng crypto” cho người được bạn chỉ định từ trước qua email.

Webacy - Nền tảng cho phép bạn tạo wallet dự phòng trong trường hợp làm mất wallet gốc. Tính năng Beneficiary (người thụ hưởng) cho phép bạn chọn người thụ hưởng tài sản của bạn sau khi bạn mất.

Inheriti - Nền tảng phi tập trung giúp bạn chọn người thừa kế tài sản crypto, với tính năng mã hóa và cất trữ private keys lẫn recovery phrases. Tương tự như hai nền tảng vừa nêu, bạn cần chỉ định người được thừa kế từ trước, cùng di chúc hợp lệ để họ trình ra và nhận tài sản của bạn sau khi bạn mất.

Hình thức lưu trữ crypto trong ví lạnh về mặt lý thuyết vẫn được xem an toàn hơn là “ví nóng” trên các sàn tập trung. Trong trường hợp sử dụng ví lạnh, hãng tư vấn tài chính Kiplinger khuyên như sau:

• Viết vị trí cất “ví lạnh” (thường giống một ổ USB nhỏ gọn) vào một tờ giấy, và cất tờ giấy này trong két sắt chống cháy hoặc nơi an toàn tương tự.
• Nếu có nhiều hơn một ví lạnh, bạn cần viết public keys và private keys riêng cho từng chiếc, cất giữ ở nơi an toàn chống cháy, và riêng biệt.
• Cuối cùng, làm tương tự với bất cứ thông tin còn lại nào cần để truy cập “ví lạnh” của bạn (như mã PIN hay recovery phrase), và cất giữ ở những nơi an toàn như trên.

Nhằm tăng tối đa mức độ bảo mật với thông tin truy cập tài khoản crypto của chúng ta, trên thị trường còn có nhiều công ty cung cấp dịch vụ khắc seed phrases và mật khẩu lên thẻ bài kim loại như Cryptotag, Cryptosteel, Crypto Key Stack…

Giải pháp này giúp chống lại những rủi ro vật lý như hỏa hoạn, lũ lụt, hay bất cứ tai nạn nào thường làm tổn hại vật liệu giấy truyền thống.

Lời kết​

Tóm lại, vào thời điểm này, ví multi-sig vẫn là giải pháp hiệu quả và đơn giản nhất cho mục đích thừa kế crypto. Và dù đang trẻ khỏe đến mấy, bạn cần lên kế hoạch ngay từ bây giờ:

• Lập kế hoạch từ sớm
• Soạn di chúc
• Tìm hiểu sàn giao dịch bạn đang dùng có cơ chế pháp lý gì trong trường hợp bạn qua đời
• Dạy kiến thức sử dụng crypto cho người thân (vì không phải ai cũng biết)
• Tiếp tục vui sống & giữ sức khỏe thật tốt